Anlatım Bozuklukları Konu Anlatımı ve Örnekleri

Anlatım bozukluğu nedir? Anlatım bozukluğu türleri nelerdir? Anlatım bozuklukları örnekleri…
Anlatım bozuklukları örneklerine geçmeden önce, anlatım bozukluğu nedir ona bakalım.

Anlatım Bozukluğu Nedir?

Anlatım bozukluğu, kelimeleri yanlış yerlerde veya gereksiz kullanma, cümlenin öğelerini kurallara uygun olarak kullan(a)mama ve cümleyi asıl anlatılmak istenenden farklı anlamlara gelebilecek şekilde oluşturma neticesinde, duygu ve düşünceleri anlaşılmaz bir kalıba sokarak meydana gelen durumdur.
Anlatım bozuklukları örnekleri nelermiş, türlerine göre inceleyelim.

Anlama Dayalı Anlatım Bozuklukları

Gereksiz Sözcük Kullanımı

Cümlelerde kullanılan gereksiz kelimeler, cümlenin akışını ve duruluğunu bozar. Cümlede anlatılmak istenen şey, gereksiz kelimeler kullanılmadan anlatılmalıdır. Bir kelime cümleden atıldıktan sonra cümlenin anlamında herhangi bir değişiklik veya daralma olmuyorsa, o kelime cümlede gereksiz yere kullanılmış demektir. Aşağıdaki cümlelerde bulunan altı çizili kelimeler, gereksiz kelime kullanımına örnektir.

• Adam, oldukça endişeli ve kaygılı görünüyordu.
• Ürünlere el sürüp dokunmayınız.
• İbrahim’le saatlerce karşılıklı tenis oynadık.
• Evine haciz gelen adam kendini intihar etti.

Anlam Olarak Çelişen Kelimelerin Aynı Cümlede Kullanılması

Aynı cümlede, birbiriyle çelişen anlamlara sahip kelimeler kullanırsanız, anlatım bozukluğu oluşur. Örnekler;

• Kesinlikle haftaya yağmur yağabilir.
• Genellikle çoğu zaman işe yürüyerek giderim.
• Bu kavşakta arada sırada da olsa, sık sık kaza oluyor.
• Şüphesiz uçak İstanbul’a inmiş olmalı.
• Üç aşağı beş yukarı, tam 14 yıldır evliyiz.

Kelimenin Yanlış Anlamda Kullanılması

Kelimenin anlamının yanlış bilinmesi neticesinde cümle içinde kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur. Bu durum çoğu zaman anlam olarak yakın kelimelerin kullanılmasından kaynaklanır. Örnekler;

• Geri kalmış toplumlarda insanların ırk ayrımcılığı yapması çok üzücü. (ayrımı)
• Markete giren herkes, ürünlerin ücretlerinin bu kadar pahalı olmasına şaşırıyor. (fiyatlarının)
• Covid 19 yüzünden aylarca evlerimizde mahzur kaldık. (mahsur)
• Çocuklar, bilakis kız çocukları çok masum oluyor. (bilhassa)

Sözcüklerin Yanlış Yerde Kullanılması

Kelimelerin cümle içinde yanlış yerlerde kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarıdır. Örnekler;

• Dinlenip biraz oturacağım. (Biraz oturup dinleneceğim)
• Bilgisayar karşısında zaman çok geçirdiğim için gözlerim ağrıdı. (çok zaman …)
• Gol tam olmuştu ki yan hakem ofsayt bayrağını kaldırdı. (Tam gol …)
• Kapatıp bilgisayarı yatar mısın artık? (Bilgisayarı kapatıp …)

Atasözleri ve Deyimlerin Yanlış Kullanılması

Atasözleri ve deyimlerin cümle içinde yanlış kullanılması veya yakın anlamlı deyim veya atasözleri ile karıştırılması sonucunda ortaya çıkan anlatım bozukluklarıdır.
Örkeler;

• Siz yine bir dolap döndürüyorsunuz sanki! (dolap çevirmek)
• Ben bugünlere gelene kadar kan içip kızılcık şerbeti kustum. (kan kusup kızılcık şerbeti içmek)
• Araba şarampole yuvarlanacak diye ödüm hopladı. (ödüm patladı veya yüreğim hopladı)
• Şu adam var ya şu adam! En ballı müşterim benim. (yağlı müşteri)
• Kahvehanede oturan adamlara şöyle bir göz attım. (göz süzdüm)

Anlam Belirsizliği

Cümlelerde kimi zaman ikinci ve üçüncü şahıs zamirlerinin ve noktalama işaretlerinin kullanılmaması anlatım bozukluğuna neden olur. Örnekler;

• O ahırı maviye boyadı. (virgül eksikliği)
• Düştüğünü kimse görmedi mi? (zamir eksikliği – “onun” mu “senin” mi?)
• Gecenin bu saatinde nereye gittiğini bilmiyorum. (zamir eksikliği – “sen” mi “o” mu?)
• Deli adamın peşinden koştu. (virgül eksikliği)

Mantık ve Sıralama Yanlışlığı

Cümlede anlatılmak istenen düşüncenin mantık ve bilgi açısından doğruluğunu ifade etmek için bilgi hatalarının, çelişkili ifadelerin veya eksik anlatımın giderilmesi gerekir. Aksi halde anlatım bozukluğu meydana gelir.

• Korkusundan kaçarak koştu. (koşarak kaçtı)
• Öyle bir düştü ki ölmediğine, hatta bir yerlerinin kırılmadığına dua etsin. (bir yerlerinin kırılmadığına, hatta ölmediğine)
• Bu konuda konuşmak şöyle dursun, yorum bile yapmam. (yorum yapmak şöyle dursun, konuşmam bile)

Yapı Bakımından Anlam Bozuklukları

Cümlelerdeki yapı bakımından anlatım bozuklukları için dil bilgisi kurallarına hakim olmak gerekir. Dil bilgisi kurallarının yanlış kullanımından kaynaklı yapısal anlatım bozuklukları şunlardır;

1.Özne-Yüklem Uyuşmazlığı

Özne-yüklem uyuşmazlığı 3 farklı hatalı kullanımdan kaynaklanır.

a) Tekillik-Çoğulluk Bakımından

Tekil ve çoğul öznelerle yüklemler arasında uyulması gereken kurallar bulunur. Bu kurallara uyulmaması, özne yüklem uyuşmazlığından kaynaklı anlatım bozukluklarına neden olur.

* Öznenin, hayvanlardan, cansız varlıklardan veya organlardan oluşması durumunda, özne tekil de olsa, çoğul da olsa yüklem tekil olmalıdır.

• Kelebekler tarlalarda uçuşuyorlar. (uçuşuyor)
• Yağmurlar yağdıkça topraklar bereketlenirler. (bereketlenir)
• Böbrekler en çok suya ihtiyaç duyarlar. (duyar)

* Özne insan ise yüklem tekil veya çoğul olabilir.

• İnsanlar ormanlarda piknik yapıyor. (doğru)
• İnsanlar ormanlarda piknik yapıyorlar. (doğru)

* Öznenin çoğul eki almadığı; ama anlamca çoğul olduğu cümlelerde, yüklem tekil olur.

• Hiç kimse artık bu topraklara ilişemezler. (ilişemez)
• Herkes, onu görmek istiyorlar. (istiyor)

b) Kişi Bakımından

* Öznede bulunan birinci kişinin yanında (ben – biz), ikinci kişi (sen – siz) veya üçüncü kişi (o – onlar) varsa yüklem birincil çoğul kişiye göre çekimlenir.

• Toplantıda, asıl değerlendirilmesi gereken konular hakkında bir ben bir de Selim Bey konuştu. (doğrusu “konuştuk” olmalı)
• Yoldan geçen köpekleri bir ben bir de köşede oturan kadınlar fark etti. (doğrusu “fark ettik” olmalı)

* Öznenin içinde ikinci kişinin yanında (sen – siz), üçüncü kişi (o – onlar) varsa yüklem “ikinci çoğula” göre çekimlenir.

• Sen ve annen, müdür beyle görüşsün. (“görüşün” olmalı)
• Sen ve köpeğin, kapının önünde beklesin. (“bekleyin” olmalı)

c) Olumluluk – Olumsuzluk Bakımından

Dil bilgisi kuralları gereği bazı öznelerin yüklemi olumsuz olmalıdır. Bu özneler; hiç kimse, hiçbiri gibi kelimelerdir. Bu öznelerin yüklemleri olumlu olamaz.

• Yağmurda hiç kimse yürüyordu. (yürümüyordu)
• Tribündeki herkes tezahürat yapıyor, bir dakika bile susmuyordu. (“hiç kimse bir dakika bile susmuyordu” olmalı)

2. Özne Eksikliği

Bağlı ve sıralı cümlelerde birden fazla yüklem bulunabilir. Bu yüklemlerin farklı öznelere bağlanması gerekir. Bazen özneleri aynı yükleme bağlamak anlatım bozukluğuna neden olur.

• Altyapıdan yetişen çocukların daha fazla şans bulması lazım çünkü çok yetenekliler. (“çünkü bu çocuklar çok yetenekliler” olmalı)
• Hamilelerin kokuya olan hassasiyeti genellikle çok fazladır ve her yemeği yiyemezler. (“hamileler her yemeği yiyemezler” olmalı)

Bilgisayarın klavyesi bozulunca birkaç gün fareyle kullandım. (“bilgisayarı birkaç gün fareyle kullandım” olmalı)

3. Nesne Eksikliği

Sıralı, bağlı veya bileşik cümlelerde kimi zaman yüklemin nesne olması gerekir. Aksi halde anlatım bozuklukları ortaya çıkar.

• Hakan’a hiçbir zaman kızmıyoruz çünkü çok seviyoruz. (“çünkü ‘onu’ çok seviyoruz” olmalı)
• Köpeğini uzun süredir gezdirmediği için çok sıkılmıştı. (“köpeği çok sıkılmıştı” olmalı)
• Yağmurlu havalardan çok hoşlandığını ve yürümek istediğini söyledi. (“yağmurda yürümek istediğini söyledi” olmalı)

4. Tümleç Eksiklikleri

Sıralı, bileşik ve bağlı cümlelerde, tümleç alması gereken yüklemler tümleç almadığında anlatım bozuklukları meydana gelir.

• Annesinin kızacağını biliyor, çaktırmadan mutfaktan abur cubur atıştırıyor. (“annesine çaktırmadan” olmalı)
• Ortaya koyduğun harika oyundan dolayı seni tebrik ediyor, başarılarının devamını diliyorum. (“senin başarılarının devamını diliyorum” olmalı)
• Pandemi nedeniyle uygulanan yurt dışına gidiş ve geliş yasağı kaldırıldı. (“yurt dışından geliş yasağı” olmalı)

5. Ek Eylem, Eylemsi ve Yüklem Eksikliği

Birden fazla yargının bulunduğu cümlelerde, eylem veya ek eylemlerin, yan cümleciklerin aynı yükleme bağlanması, anlatım bozukluklarına neden olur.

• Bizim kız geçtiğimiz yaz yüzme kursu (aldı), bu yaz da tekwando kursu alacak.
• Haluk Levent’in kasetlerini çok (aldım), Yıldız Tilbe kasetlerini hiç almadım.
• Bu kış Viyana’ya gideceğini (söyledi), benim de onunla gelip gelmeyeceğimi sordu.

6. Tamlama Yanlışlıkları

Birden çok tamlayanın aynı tamlanana bağlanması, cümle içinde kullanılması gereken tamlayanın veya tamlananın cümle içinde kullanılmamasından kaynaklanan anlatım bozukluğudur.

• Evcil hayvan besleyenler hayvanlarıyla gereğince ilgilenmeli, (hayvanlarını) düzenli olarak veterinere götürmelidir.
• Hobilerim, futbol (oynamak) ve gitar çalmaktır.

7. Ek Yanlışlıkları

Cümlede eklerin yanlış kullanılması veya kelimelere yanlış eklerin eklenmesi, anlatım bozukluklarına neden olur.

• Öğretmenimizin verdiği ödevle ilgili çok fazla araştırmalar (araştırma) yaptım.
• Geçen haftaki (hafta) izlediğimiz maçta bizim takım çok kötüydü.

8. Çatı Uyuşmazlığı

Bileşik cümlelerde, asıl cümlenin etken yan cümlenin edilgen olması veya bu durumun tam tersinden kaynaklanan anlatım bozukluklarıdır.

• Antalya’daki işlerimizi bitirdikten sonra tatil için Muğla’ya gidildi. (“gittik” olmalı)
• Adamla nazikçe konuşulup (konuşup), işlerinizi hallettirebilirsiniz.
• Havalar ısındıktan sonra geç kalmadan tohumlar tarlalara ekmelisiniz. (“ekilmeli” olmalı)

9. Bağlaç Hataları

Bazı bağlaçların cümlede bir diğerinin yerine kullanılması mümkün değildir. Yanlış veya gereksiz bağlaç kullanımı anlatım bozukluklarına neden olur.

• Uçağı kaçırınca iş adamıyla görüşememiş, üstelik (bu nedenle) yüz bin dolarlık iş fırsatını da kaçırmış.
• Haftaya maça gelemem ancak (çünkü) şehir dışında olmam gerekiyor.
• Ağaçtaki bütün kirazları topladı maalesef (fakat, ancak, ama) çok yoruldu.